در این مقاله به مواد ضدعفونیکننده برای استریل ابزارهای پزشکی پرداخته شده است با ما همراه باشید:
مشخصات ضدعفونیکنندۀ ایدهآل
- گستردهطیف: باید طیف ضد میکروبی وسیعی داشته باشد.
- عمل سریع: باید باعث کشتن سریع شود.
- نباید تحت تأثیر عوامل محیطی قرار بگیرد؛ باید در حضور مواد آلی (مانند: خون، خلط، مدفوع) فعال باشد و با صابونها، شویندهها و سایر مواد شیمیایی استفاده شده سازگار باشد.
- غیرسمی: نباید برای کاربر یا بیمار مضر باشد.
- سازگاری با سطح: نباید باعث خوردگی ابزارها و سطوح فلزی، خراب شدن پلاستیک، لاستیک و سایر مواد شود.
- اثر باقیمانده بر سطوح تیمار شده: باید یک فیلم ضد میکروبی را روی سطوح تیمار شده باقی بگذارد.
- استفاده از آن باید آسان باشد و دارای دستورالعملهای برچسبگذاری شدۀ واضحی باشد.
- بدون بو: باید دارای بویی مطبوع یا بدون بو باشد تا استفادۀ منظم از آن میسر شود.
- اقتصادی بودن: نباید هزینۀ بالایی داشته باشد.
- حلالیت: باید در آب حل شود.
- پایداری: باید به صورت غلیظ و رقیق، پایدار باشد.
- سازگار با محیط زیست: دفع آن نباید به محیط زیست آسیب برساند.
همانطور که به آسانی قابل مشاهده است، داشتن یک مادۀ ضدعفونیکنندۀ ایدهآل ممکن نیست و باید همیشه در نظر داشت که کدام اهداف باید برآورده شوند و بر سر کدام مسئله باید توافق شود.
گلوتارآلدئید
- «گلوتارآلدئید»، نوعی دیآلدئید اشباع است که به مقبولیت گستردهای به عنوان نوعی ضدعفونیکنندۀ سطح بالا و استریلکنندۀ شیمیایی دست یافته است. محلولهای آبی گلوتارآلدئید اسیدی هستند و در این حالت معمولاً اسپورکش نیستند.
- محلول، تنها به هنگام فعال شدن با استفاده از عوامل قلیاییکننده به pH5 تا 8.5، اسپورکش میشود.
- این محلولها پس از فعال شدن، حداقل 14 روز ماندگاری دارند.
- عمر نگهداری فرمولهای جدید گلوتارآلدئید (مانند: گلوتارآلدئید- فنول- سدیم فنات، اسید گلوتارآلدئید تقویت شده، گلوتارآلدئید قلیایی تثبیت شده، گلوتارآلدئید- فنیل فنول- آمیل فنول) به 28 تا 30 روز افزایش یافته است.
- محلول گلوتارآلدئید ≥ 2% در برابر tuberculosis، قارچها و ویروسها به مدت حداقل 20 دقیقه در دمای اتاق و اسپورهای باسیلوس و کلستریدیوم به مدت سه ساعت مؤثر است.
- نسبت به فلز خورنده نیست و به ابزارهای دارای عدسی، لاستیک یا پلاستیک آسیب نمیرساند.
- گلوتارآلدئید نباید برای پاکسازی سطوح غیربحرانی استفاده شود؛ زیرا به شدت سمی و گران است.
- کولیت (نوعی بیماری روده) ناشی از قرار گرفتن در معرض گلوتارآلدئید محلول ضدعفونیکنندۀ باقیمانده در کانالهای محلول آندوسکوپ گزارش شده است و با آبکشی دقیق آندوسکوپ میتوان از آن پیشگیری کرد. به طور مشابه، کراتوپاتی و نارسایی قرنیه توسط ابزارهای چشم پزشکی، متعاقب خیساندن و با آبکشی ناکافی در گلوتارآلدئید 2 درصد ایجاد شده است.
- در صورت پردازش تجهیزات در فضاهایی با تهویۀ ضعیف، ریختن مواد، فعال شدن یا تغییر محلولهای گلوتارآلدئید یا استفاده از حمامهای غوطهورسازی باز، ممکن است پرسنل مراقبتهای بهداشتی در معرض سطوح بالایی از بخار گلوتارآلدئید قرار گیرند. مواجهۀ حاد یا مزمن میتواند به تحریک پوست یا درماتیت، تحریک غشای مخاطی (چشم، بینی، دهان) یا علائم ریوی منجر شود.
- گلوتارآلدئید باید در سیستمهای هوایی استفاده شود که 7 تا 15 تبادل هوا در ساعت، دربهای محکم روی حمامهای غوطهورسازی و حفاظت شخصی (مانند: دستکش، ماسک) را فراهم میکند.
- حد قرار گرفتن در معرض گلوتارآلدئید، 0.05 ppm است؛ این سطح، چشمها، گلو و بینی را به طور قابل ملاحظهای تحریک میکند.
- اگر دفع گلوتارآلدئید از طریق سیستم فاضلاب بهداشتی محدود باشد، میتوان از بیسولفات سدیم برای خنثی کردن گلوتارآلدئید و ایمن ساختن آن برای دفع استفاده کرد.
ارتو فتالالدئید
- «ارتوفتالالدئید» (OPA) نوعی ضدعفونیکنندۀ سطح بالاست که مجوز FDA را دریافت کرده است.
- این ماده، حاوی 0.55% بنزن دیکربوکسالدئید (OPA) نوع 2-1است. محلول OPA، نوعی مایع شفاف به رنگ آبی کمرنگ با pH5 است.
- OPA از پایداری عالی در محدودهای وسیع (pH 3 تا 9) برخوردار است.
- این ماده، محرک شناخته شدهای برای چشمها و مجاری بینی نیست، به نظارت بر زمان قرارگیری در معرض نیاز ندارد، بوی آن به سختی قابل درک است و همچنین، مستلزم فعالسازی نیست. یکی از عیوب احتمالی OPA، این است که پروتئینها را خاکستری رنگ میکند. باقیماندههای OPA بر روی ابزارهایی که به اندازۀ کافی آبکشی نشدهاند، باعث تغییر رنگ آنها میشود.
- در هنگام تماس، باید از تجهیزات حفاظت فردی استفاده شود. علاوه بر این، تجهیزات باید کاملاً آبکشی شوند تا از تغییر رنگ پوست یا غشای مخاطی بیمار جلوگیری گردد.
- OPA در چرخۀ استفادۀ 14 روزه مؤثر است.
- در صورت محدودیت دفع OPA از طریق سیستم فاضلاب بهداشتی، میتوان از گلایسین (25 گرم در گالن) برای خنثی کردن OPA و ایمنسازی آن برای دفع استفاده کرد.
- زمان قرار گرفتن در معرض OPA در کشورهای مختلف متفاوت است (به عنوان مثال: 5 دقیقه در اروپا، آسیا و آمریکای لاتین، 10 دقیقه در کانادا و استرالیا و 12 دقیقه در ایالات متحده).
فرمالدئید
- فرمالدئید در هر دو حالت مایع و گازی به عنوان ضدعفونیکننده و استریلکننده استفاده میشود.
- بلع فرمالدئید میتواند کشنده باشد و قرار گرفتن طولانی مدت در معرض سطوح کم آن در هوا یا روی پوست، میتواند باعث مشکلات تنفسی، مانند: آسم و تحریک پوست گردد. این ملاحظات و موارد دیگر، نقش آن به عنوان نوعی عامل سرطانزای مشکوک برای انسان و همچنین نقش آن در فرآیندهای استریلیزاسیون و ضدعفونی را محدود میکند.
- OSHA نشان داده است که فرمالدئید باید در محل کار به عنوان نوعی عامل سرطانزای بالقوه در نظر گرفته شود و استانداردی برای قرار گرفتن کارکنان در معرض فرمالدئید تنظیم شود تا محدودیت میانگین زمان مواجهۀ توزین شدۀ 8 ساعته در غلظت 0.75 ppm را وضع کند. با توجه به این نکات، کارکنان باید تماس مستقیم محدودی با فرمالدئید داشته باشند. به خاطر همین ملاحظات، نقش فرمالدئید در فرآیندهای استریلیزاسیون و ضدعفونی محدود میشود.
کلر و ترکیبات کلر
- کلر و ترکیبات کلر، علیرغم ساختارهای متفاوت خود، عوامل اکسیدکنندۀ قدرتمندی هستند و دارای واکنشهای شیمیایی مشابهی میباشند.
- آنها بسته به غلظت و زمان مواجهه، ضدعفونی سطح بالا، متوسط یا پایینی را ارائه میدهند.
- مقدار مؤثر برای ضدعفونی پریون، بیشتر از 1000 ppm است. برای این منظور میتوان از آنها به عنوان جایگزین محلول 1 N NaOH استفاده کرد.
- مهمترین منابع کلر، گاز کلر و هیپوکلریت است.
- ترکیبات کلر، شامل: کلرامینها، دیکلرو ایزوسیانورات سدیم و دیاکسید کلر است. محصول اصلی آب سوپراکسید، کلر است.
- کلر از مدتها پیش، به عنوان مادۀ ضدعفونیکننده در تصفیۀ آب استفاده میشده است. این ماده به شدت محرک و خورنده است.
- اثر ضدعفونیکنندۀ کلر، با افزایش pH کاهش مییابد.
- هیپوکلریت سدیم در غلظت مورد استفاده در سفیدکنندۀ خانگی (5.25 تا 6.15 درصد)، میتواند باعث تحریک چشم یا اوروفارنکس، مری و معده شود. این ترکیب باید دارای 50000 ppm هیپوکلریت سدیم (NaOCl) باشد.
- این ماده باید عاری از اسیدهای فلزی، مانند: فروم و یونهای مس باشد.
- این ترکیبات، به طور قابل توجهی تحت تأثیر مواد آلی و پروتئینها قرار میگیرند.
- هیپوکلریت توسط نور از بین میرود. بنابراین، آنها باید در ظروف پلاستیکی غیرجاذب نور نگهداری شوند.
- هیپوکلریت، به طور گسترده برای ضدعفونی سطوح و مخازن آبدرمانی، دستگاههای همودیالیز و سیستمهای آب استفاده میشود.
- زمان تماس توصیه شده به مانند تمامی ضدعفونیکنندهها مهم است.
- رقت 1:10 – 1:100 5.25% (50000 ppm) هیپوکلریت سدیم، برای آلودگیزدایی نشت خون توصیه شده است. برای ریختن اندک خون (به عنوان مثال: قطرات خون) به روی سطوح غیربحرانی، میتوان ناحیه را با رقت 1:100 5.25٪ – 6.15٪ هیپوکلریت سدیم (500 ppm) ضدعفونی کرد. از آنجا که هیپوکلریت و سایر میکروبکشها، به طور قابل توجهی در حضور خون غیرفعال میشوند، بنابراین، نشت زیاد خون مستلزم پاکسازی سطح قبل از استفاده از محلول 1:10 (5000 ppm) (غلظت نهایی) سفیدکنندۀ خانگی است.
- محلولهای هیپوکلریت باید به شکل روزانه با آب لولهکشی تهیه شوند. از دست دادن فعالیت در محلولهای نگهداری شده مشاهده خواهد شد.
- در صورت آلودگی باید محلولهای جدید تهیه شوند.
- سفیدکننده هرگز نباید با اسیدهایی مانند اسید کلریدریک و آمونیاک استفاده شود، زیرا این کار باعث تشکیل ترکیبات شیمیایی سمی میشود.
- یکی از مشکلات گرانولهای آزادکنندۀ کلر این است که به هنگام استفاده روی ادرار میتوانند به تولید بخار کلر منجر شوند. سطوح باید پس از پاکسازی و آبکشی با سفیدکننده ضدعفونی شود.
- دیکلرو ایزوسیانورات سدیم (NaDCC)، یکی از ترکیبات کلر است که در مقایسه با هیپوکلریت، مؤثرتر و ماندگارتر است.
- دیکلرو ایزوسیانورات سدیم به صورت پودر، گرانول و قرص محلول در آب ارائه میشود. لازم به ذکر است که سمیت و تحریک آن کمتر از هیپوکلریت است.
- دیاکسید کلر (ClO2) نوعی گاز محلول در آب است.
- این ماده در محدودۀ وسیعی از pH (pH 6 تا 10)، فعال است.
- این ماده به مانند سایر ترکیبات کلری، تحت تأثیر مواد آلی و نور قرار میگیرد.
- آنها خورنده و محرک هستند و برای برخی از فلزات (مانند: برنج و مس) و پلاستیکها (مانند: پلیکربنات و پلیاورتان) مضر میباشند.
- دیاکسید کلر مایع، دارای فعالیت ضدعفونی سطح بالایی است.
- این ترکیب میتواند باعث خرابی برخی از قطعات فلزی و پلیمری آندوسکوپها شده و تغییر رنگ پوشش خارجی را به دنبال داشته باشد.
- اثر خورندگی با افزایش چگالی و زمان تماس افزایش مییابد. بنابراین کمترین غلظت فعال و کوتاهترین زمان تماس برای ضدعفونی ابزارها ترجیح داده میشود.
- شکل گازی دیاکسید کلر، مؤثرتر از شکل مایع آن است.
- ممکن است پس از استفاده، گرد و غبار سفیدی روی سطوح باقی بگذارد.
آب سوپراکسید
- آب سوپراکسید (الکترولیز شده)، برای ضدعفونی ابزارهای حساس به حرارت، آندوسکوپها، سطوح سخت و سیستمهای آبی استفاده میشود.
- از آنجا که این ترکیب، محصولی تحملپذیر است، معمولاً در محل مصرف تولید شده و تنها یک بار استفاده میشود.
- فعالیت باید از نظر pH (5 تا 6.5) و پتانسیل کاهش اکسید (950 میلیولت) پایش شود.
- فعالیت کشندۀ این ضدعفونیکننده، در حضور مواد آلی به میزان قابل توجهی کاهش مییابد.
- این ترکیب خورنده است و ممکن است به پوشش آندوسکوپ آسیب برساند.
- ممکن است سازگاری مواد، با جلوگیری از خوردگی و تنظیم pH افزایش یابد.
- سیستم آب الکترولیز شده، در جلوگیری از تشکیل بیوفیلم و نابودی لایۀ بیوفیلم موجود مؤثر است. در نتیجه، از این ترکیب در ضدعفونی سیستمهای آب فیلترها و واحدهای دندانپزشکی استفاده میشود.
پراکسید هیدروژن
- گزارشهای منتشر شده، فعالیت میکروبکشی مناسبی را به پراکسید هیدروژن نسبت میدهد و خواص باکتریکشی، ویروسکشی، اسپورکشی و قارچکشی آن را تایید میکند.
- پراکسید هیدروژن 3% موجود در بازار، نوعی ضدعفونیکنندۀ پایدار و مؤثر برای استفاده بر روی سطوح بیجان است.
- این ترکیب در غلظتهای بین 3% تا 6%، برای ضدعفونی لنزهای تماسی نرم، «تونومتر بایپریسم» ونتیلاتورها و آندوسکوپها استفاده شده است.
- قرنیۀ آسیب دیده توسط نوک تونومتر آغشته به پراکسید هیدروژن که به درستی آبکشی نشده، گزارش شده است.
- به مانند سایر ضدعفونیکنندههای شیمیایی، رقیقسازی پراکسید هیدروژن باید با آزمایش منظم حداقل غلظت مؤثر کنترل شود.
اسید پراستیک
- اسید پراستیک یا اسید پراکسی استیک (PA)، به اثر سریع بر روی تمامی میکروارگانیسمها معروف است.
- پس از استفاده، هیچ گونه فرآوردۀ جانبی مضری (اسید استیک، آب، اکسیژن، پراکسید هیدروژن) تشکیل نمیشود و هیچ باقیماندهای وجود ندارد.
- این ماده، فعالیت خود را در حضور مواد آلی حفظ میکند و در دماهای پایین اثر اسپورکشی دارد.
- این ماده روی سطوح مس، برنج، برنز، فولاد ضد زنگ و آهن گالوانیزه، خورنده است.
- محلول اسید پراستیک، برای قطعات فلزی آندوسکوپها مضر است و به دلیل ناپایدار بودن، باید ظرف 24 ساعت تعویض شود.
اسید پراستیک و پراکسید هیدروژن
- FDA نوعی استریلکنندۀ شیمیایی جدیدتر با 0.23٪ اسید پراستیک و 7.35٪ پراکسید هیدروژن را تأیید کرده است.
- خواص ضد باکتریایی اسید پراستیک و پراکسید هیدروژن ثابت شدهاند.
- ترکیب اسید پراستیک و پراکسید هیدروژن، تمامی میکروارگانیسمها؛ به جز اسپورهای باکتریایی را در عرض 20 دقیقه غیرفعال کرده است.
- از ترکیب اسید پراستیک و پراکسید هیدروژن، برای ضدعفونی دستگاههای همودیالیزور استفاده شده است.
فنولیکها
- ارتو فنیل فنول و ارتو بنزیل پارا کلروفنول، دو مشتق فنول هستند که معمولاً به عنوان ترکیبات ضدعفونیکنندۀ بیمارستانی مورد استفاده قرار میگیرند.
- فنولیکها توسط مواد متخلخل جذب میشوند و مواد ضدعفونیکنندۀ باقیمانده میتواند باعث تحریک بافت شود.
- نباید از فنولیکها برای پاکسازی تختها و انکوباتورهای نوزادان استفاده شود.
ترکیبات آمونیوم نوع چهارم
- ترکیبات آمونیوم نوع چهارم، ضدعفونیکنندههای سطح پایینی هستند.
- ترکیبات آمونیوم نوع چهارم، به طور گسترده به عنوان ضدعفونیکنندههای سطح پایین استفاده میشود. آنها نباید به عنوان گندزدا استفاده شوند.
- ترکیبات نوع چهارم، عوامل پاککنندۀ خوبی هستند، اما درجۀ سختی بالای آب و ترکیباتی چون مواد موجود در پنبه و گاز پانسمان میتوانند خاصیت میکروبکشی آنها را کاهش دهند؛ زیرا رسوبات نامحلول یا پدهای پنبه و گاز، مواد فعال را جذب میکنند.
- برخی از نمونههای ترکیبات آمونیوم نوع چهارم مورد استفاده در مراقبتهای بهداشتی، شامل: آلکیل دیمتیل آمونیوم کلرید، آلکیل دیدسیل دیمتیل آمونیوم کلرید و دیآلکیل دیمتیل آمونیوم کلرید هستند.
- ترکیبات آمونیوم نوع چهارم جدیدتر (یعنی نسل چهارم)، که به عنوان ترکیبات نوع چهارم دو زنجیرهای یا دیآلکیل (مانند: دیدسیل دیمتیل آمونیوم برومید و دیاکتیل دیمتیل آمونیوم برومید) شناخته میشوند، ظاهراً در آب سخت فعال میمانند و باقیماندههای آنیونی را تحمل میکنند.
- ترکیبات نوع چهارم، معمولاً در بهداشت محیطی معمولی سطوح غیربحرانی، مانند: کف، مبلمان و دیوارها استفاده میشود.
یدوفورها
- یدوفورها هم به عنوان گندزدا و هم به عنوان ضدعفونیکننده استفاده شدهاند.
- یدوفورها، بسته به غلظت و زمان تماس، ضدعفونیکنندههای سطح متوسط و پایینی هستند.
- رقتهای یدوفور، اثر باکتریکشی سریعتری را نسبت به محلول پوویدون – یدین و با قدرت کامل نشان میدهند. بنابراین، یدوفور باید برای دستیابی به فعالیت ضد میکروبی، بر طبق دستورالعمل سازنده رقیق شود.
- یدوفورهای فرموله شده به عنوان گندزدا، دارای ید آزاد کمتری نسبت به موارد فرموله شده به عنوان ضدعفونیکننده هستند.
- ید یا گندزداهای مبتنی بر ید، نباید روی کاتترهای سیلیکونی استفاده شود؛ زیرا میتواند به لولۀ سیلیکونی آسیب برساند.
- یدوفور گندزدا، برای استفاده به عنوان ضدعفونیکنندۀ سطوح سخت مناسب نیست.
الکل
- این ترکیبات، ضدعفونیکنندههای سطح متوسط تا پایینی هستند.
- آنها در برابر اشکال رویشی باکتریها، به جای باکتریواستاتیک، به سرعت باکتریکش هستند؛ آنها سلکش، قارچکش و ویروسکش نیز هستند، اما اسپورهای باکتریایی را از بین نمیبرند.
- الکلها، ترکیبات بیرنگ و فراری هستند. لکه و بقایایی را روی سطوح باقی نمیگذارند و نیازی به آبکشی ندارند.
- آنها سمی نیستند.
- الکلها قابل اشتعال هستند و در نتیجه، باید در مکانی خنک و دارای تهویۀ مناسب نگهداری شوند.
- الکل، در محیط مراقبتهای بهداشتی به ترکیبات شیمیایی محلول در آب اتیل الکل (اتانول)، ایزوپروپیل الکل (ایزوپروپانول)، و n- پروپیل الکل (n- پروپانول) اشاره دارد.
- غلظت الکل، برای اثر ضد میکروبی آن مهم است. اتیل الکل با غلظت بالای 60 درصد، ایزوپروپیل الکل با غلظت 50 درصد و n- پروپیل الکل با غلظت 40 درصد دارای اثر کافی هستند.
- الکلها در صورت استفادۀ طولانی مدت، میتوانند باعث خشکی و تحریک پوست شوند. با افزودنیهای محافظ پوست میتوان از این اثرات جلوگیری کرد.
- غلظت باکتریکش بهینه، محلول 60 تا 95 درصد در آب (حجم / حجم) است. غلظت 70 درصد (حجم / حجم) برای آنتیسپسیس پوست، بهینه است. اگرچه، فعالیت خود را در غلظتهای کمتر از 50 درصد از دست میدهد.
- محتملترین توضیح برای اثر ضد میکروبی الکل، دناتوره کردن پروتئینها و مایع کردن لیپیدها است. از آنجا که دناتوره کردن پروتئین به مقداری آب نیاز دارد، الکل مطلق (96 درصد) دارای اثر ضد میکروبی ضعیفی است.
- ویروسهای کپسوله شده به سرعت غیرفعال میشوند، اما به غلظتهای بالاتر و مدت زمان طولانیتری برای ویروسهای غیرکپسوله نیاز است.
- افزودن ید، پوویدون ید و کلر هگزیدین به الکل، اثر قویتر و طولانیتری را ارائه میکند.
- الکلها، در صورت استفادۀ بدون پاکسازی مناسب، کثیفیهای ارگانیک را تثبیت میکنند، زیرا دارای خاصیت تثبیتکنندگی هستند.
- الکلها به طور مؤثر برای ضدعفونی دماسنجهای دهانی و مقعدی، سطوح سخت و تمیز، تونومترها و آندوسکوپهای فیبر نوری استفاده شدهاند.
- میتوان سطوح غیرپهن، سخت و صاف را از طریق پاک کردن با الکل، ضدعفونی کرد.
- از آنجا که الکلها به سرعت تبخیر میشوند، میتوان ابزارها و مواد پزشکی را با خیساندن 10 دقیقهای در الکل به طور مؤثر ضدعفونی کرد.
- الکلها پس از استفادۀ طولانی مدت و مکرر، باعث متورم شدن و سفت شدن لاستیک و برخی لولههای پلاستیکی خاص میشوند. لاستیک و کاشیهای پلاستیکی را سفید کرده و به پایههای جلا خوردۀ ابزارهای لنزدار آسیب میرسانند.
- متعاقب انجام مراحل آمادهسازی آندوسکوپ و برای اطمینان از عدم وجود رطوبت در داخل آن، عبور الکل از کانالهای آندوسکوپ، روشی مؤثر برای خشک کردن آن به شمار میرود.